Son zamanlarda sık sık duymaya başladığımız Rooibos çayı nedir, nasıl üretilir ve nasıl içilmektedir?
300 yıllık rooibos (“roy-boss” olarak telaffuz edilir) bitkisi, siyah ve yeşil çay olarak bildiğimiz çayı ortaya çıkartan 1.000 yıllık Camellia sinensis bitkisine kıyasla sadece bir bebektir.
Rooibos, Güney Afrika’ya özgü olup aslında gerçek bir “çay” bile olmayan bir bitkidir. Aksine, hasat edilip kurutulduğunda çay endüstrisi tarafından “Afrika kırmızı çayı” veya “kırmızı çalı çayı” olarak adlandırılan kırmızımsı kahverengi bir bitki infüzyonu haline getirilebilen bir bitkidir.
Peki, bu çay bitkisinden gelmeyen ama çay olarak da tüketilen Rooibos nasıl ortaya çıktı?
Güney Afrika’daki erken çay içen Hollandalı yerleşimciler, 1700’lerde rooibos demlenmesini zamanın daha pahalı ve ithal edilen siyah çaya alternatif olarak popülerleştirirken, ticari bir çay mahsulü olarak rooibos aslında 1930’lara kadar gelişmemişti. 1990’ların sonunda, daha tanınan kırmızı rooibos’un daha az oksitlenmiş bir versiyonu olan yeşil rooibos yaratıldı. Ve 2000’li yılların başında çay endüstrisi, yemek pişirmek için toz haline getirilmiş rooibos, çay benzeri bir “espresso” içeceği için konsantre rooibos ve gıda aroması ve kozmetik ürün katkı maddesi olarak kullanılacak rooibos özü geliştirdi.
Eşsiz bir bitki: Rooibos
Rooibos benzersizdir çünkü Güney Afrika’nın dağlık Cederberg (Cape Town’ın hemen kuzeyi) bugün hala gelişmekte olduğu bölgeye özgüdür.Bu nedenle African rooibos olarak da bilinir. Ülkenin biyolojik açıdan en çeşitli bölgelerinden biri olan Cederberg, Dünya Mirası ile korunan bir vahşi yaşam alanına, 500 milyon yıllık kumtaşı oluşumlarına ve San halkı veya Bushmen’in bıraktığı 6.000 yıllık bir kaya sanatı mirasına sahiptir.
Yerli halk, yüzlerce yıldır Cederberg bölgesinde doğal olarak büyüyen rooibosları hasat ediyor ve üretiyor. Çiftçiler hala bu bölgede yabani olarak büyüyen rooibosları hasat ederken, ticari olarak yetiştirilen rooiboslardan bazıları Güney Afrika’nın diğer bölgelerine nakledildi. Aslında, Güney Afrika, yılda 15.000 tona kadar rooiboz üreten 450’den fazla yetiştiriciye sahip ve dünyada rooibos üreten tek ülkedir. Güney Afrika’nın yaklaşık 7.000 ton rooibosu dünya çapında 30’dan fazla ülkeye ihraç edilmektedir. Almanya, Hollanda, Japonya, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri, bitkinin en büyük ithalatçılarıdır.
Rooibos bitkisi, kuru ve dağlık bölgelerde önemli yağış dönemleriyle gelişen Aspalathus linearis adlı baklagil bitki ailesinin bir üyesidir. Bitkinin tanımı, uzun, iğneye benzer yapraklar oluşturan doğrusal büyüyen yapısından gelir. Roiboss bitkisi, sarı renkli çiçeklerle erken ilkbaharda çiçek açar. Her çiçek, olgunlaştığında ortaya çıkan ve bitkinin etrafındaki kuru toprağa inen, içinde tek bir tohum bulunan bir baklagil üretir. Yabani rooibos’un ilk toplayıcıları, karıncaların bu tohumları hasat ettiğini keşfettiler. Bu nedenle tipik olarak rooibos bitkilerini yeniden çoğaltmak için gereken tohumlar için karınca yuvaları avladılar. Bugün çiftçiler, her baharda yeni mahsulleri başlatan taze tohumları toplamak için rooibos bitkisinin etrafındaki kumlu toprağı eliyor. Rooibos bitkilerinin fideden hasada hazır hale gelmesi yaklaşık 18 ay sürer ve tipik olarak Güney Afrika’nın yaz aylarında hasat edilmektedir.
Roiboss Çayı Nasıl İşlenir?
Rooibos, Camillia sinensis çay bitkisine benzer şekilde hasat edilir ve işlenir.Hasat edildiğinde, gür rooibos bitkisi elle kesilir ve sapları ve yaprakları demetlere bağlanır. Demetler sınıflandırılır ve ardından oksidasyonu teşvik etmek için kesilir veya ezilir. Oksidasyon veya oksijene maruz kalma, bitkinin uçucu yağlarını ortaya çıkaran ve yaprakların zengin rengini ve aromasını geliştirmesine yardımcı olan şeydir. Rooibos ne kadar oksitlenirse rengi o kadar kırmızı ve tadı o kadar tatlı ve zengin olur. Bu kırmızı rooibos çayıdır. Daha az oksitlenmiş bir rooibos buharda pişirilir ve oksitlenmek yerine hemen kurutulur. Böylece hafif yeşil renkte kalır ve çimenli, mineral benzeri bir tadı korur. Bu daha az oksitlenmiş versiyona yeşil rooibos çayı denir.
Rooibos, ayrıca Camellia sinensis bitkisinden elde edilen çay gibi sınıflandırılır, burada sınıf yaprak-gövde oranına bağlıdır. Daha yüksek dereceli rooibos, daha lezzetli yapraklar ve daha az gövde ve toz içerir.
Rooibos Nasıl Kullanılır?
Diğer çay veya bitki infüzyonları gibi, rooibos da çay benzeri bir içecek üretmek için sıcak suya batırılır. Rooibos bir bitki olduğu için tamamen kafeinsizdir. Bu yüzden çay veya kahve gibi geleneksel kafeinli içeceklere popüler bir alternatiftir.
Dumanlı, tatlı, odunsu, çimenli, vanilya, çiçeksi, sardunya, bal, bitki ve karamel, rooibos çayını yudumlamanın lezzet spektrumunu tanımlayabilecek kelimelerden sadece birkaçıdır. Rooibos, kendi başına yudumlamak da oldukça lezzetlidir ancak rooibos geleneksel Güney Afrika usulü şeklinde bilinen bir miktar süt ve biraz şeker veya bal katılarak da içilir.
Rooibos, çay olarak tüketilmesinin yanında ortaya konulan beslenme ve sağlık yararları ile yaşlanmayı geciktirici kozmetik ürünlerinde popüler özütü olmuştur.
Rooibos Nasıl Demlenir ve İçilir?1 fincan için 95-100 derecede ısıtılmış içme suyuna 2 gram African Rooibos [ADA1] çayı ekleyerek 5 dakika demlendirdikten sonra keyifle içebilirsin. İstersen içerisine çay veya bal ekleyerek daha tatlı bir içim elde edebilirsin. Rooibos çayı kafein içermediğinden rahatlıkla tüketebilirsin.